De talloze verhalen zonder geheimen openen een deur voor ons, therapeuten, die uniek is voor ons beroep. Tegelijkertijd vervreemden ze ons soms van de dagelijkse verhalen die mensen in de media of op straat delen.
Ik ben elke cliënt of patiënt hier enorm dankbaar voor. Het heeft me geholpen diep na te denken over het ‘echte leven.’
In het boek Front van Robin Ramaekers (of misschien in de prachtige reportage waarin hij getuigde als oorlogsjournalist) beschrijft hij de onrust die hij voelt bij ‘gewone interacties’ tussen mensen en zijn drang om terug te keren naar die ‘andere wereld.’
Aanvankelijk begreep ik hem niet. Het kan zelfs beledigend overkomen voor de ‘gewone mens’ die klaagt over een conflict met de buurman over een ongeschoren haag, of die opschept over een kleinkind dat het goed doet op school, terwijl een ander kleinkind juist worstelt. Het lijkt alsof hij de Facebook-cultuur moet ontvluchten om in de ‘echte wereld’ op adem te komen.
Het Contrast tussen de Echte Wereld en de Facebook-cultuur
Nu begrijp ik hem beter. De verhalen die tot ons komen met een minimum aan geheimen, brengen ons naar die ‘echte wereld’ vol angsten, woede, diepe pijn en verdriet. Die wereld heeft me altijd geboeid en zal dat blijven doen, zelfs als overbeschermd dorpsjongetje uit een plek waar de kerk centraal stond.
Soms moet ik oppassen dat de inzichten uit die ‘echte wereld’ niet te schokkend overkomen op de Facebook- of ‘dreuzel-mensen’ (en nu beledig ik de ‘gewone mens’ weer).
De magie die die ‘echte wereld’ met zich meebrengt, is betoverend maar ook een sterk contrast met de denkwijze die nog steeds heerst op straat en in de media. Het kan moeilijk zijn om gelijkgestemden te vinden, zelfs in een tijd waarin iedereen makkelijk verbinding zoekt via sociale media.
De Schizofrenie van Religies
Na jaren werken in de therapeutische wereld, waarin we wekelijks zo’n 250 mensen zien zonder wachttijden, valt een patroon steeds meer op. Onder de prachtige verhalen van cliënten ligt vaak een kern van laag zelfbeeld, zelfhaat of een neiging tot zelfkwelling. Tegelijkertijd is er binnen hun ‘hemel’ een verlangen om uitzonderlijk te zijn of te excelleren in iets wat er eigenlijk niet is.
Een voorbeeld: een vrouw durfde jarenlang geen contact op te nemen met een collega op wie ze verliefd was, omdat ze zich te min voelde. Tegelijkertijd fantaseerde ze over heftige ontmoetingen met die persoon en geloofde ze oprecht dat ze de wereld zou redden met een uniek talent. Haar vader is er nog steeds van overtuigd dat hij haar spiritueel heeft opgevoed tot een puur wezen van ‘Licht en Liefde.’
Dit patroon zien we terug bij religieuze of politieke goeroes en de organisaties die in hun naam ontstaan.
Ik noem dit de schizofrenie van religies, hoewel het niets te maken heeft met de klinische diagnose schizofrenie. Die diagnose beschrijft mensen die zich verliezen in gedachten, waarnemingen of gevoelens van dingen die er niet zijn. Hoogstens kan religieuze schizofrenie bijdragen aan dit klinische beeld, maar daar zijn geen bewijzen voor.
De Basis van Irritatie
Mijn irritatie als wetenschapper met betrekking tot religies ligt in hun rol bij het creëren van de waanzin in verhalen zoals dat van deze vrouw. Ze schrijven hun waarheden neer in onwrikbare boeken vol zinloze rituelen, regels en verboden. Deze lossen de angsten die eraan ten grondslag liggen nooit op (bidden, voorschrijven hoe te leven, eten, opstaan, enz.). Toch worden deze rituelen aangeduid als ‘waarden en normen,’ die ons zouden behoeden voor chaos.
Dit wordt ethos genoemd.
Na jarenlang ploeteren in de magische wereld van de Homo Sapiens, wordt duidelijk dat elk van ons een hel en een hemel in zich draagt. Nieuwe goeroes kunnen deze bespelen. De hel bestaat uit angsten en diep verdriet, doorgegeven van generatie op generatie. Omdat de aangeboden rituelen en regels tekortschieten, nemen deze angsten alleen maar toe.
Religie en Vals Narcisme
Een succesvolle religie of overtuiging biedt twee dingen: angst en verdriet, en daarna een hemel. Voor de één is het een letterlijke hemel, voor de ander een nieuw leven voor de ziel. Maar altijd is er sprake van vals narcisme: “Hier blijf je bestaan als uniek, speciaal of eeuwig wezen.”
Dit patroon zien we ook terug in opvoeding, waar vaak onbewust angsten worden ingeduwd en tegelijkertijd bijzondere kwaliteiten worden toegeschreven aan het kind, die het meestal niet heeft.
Keizer Karel speelde dit spel meesterlijk toen hij de kerk naar zich toetrok om keizer van Rome te worden. De laatste keizer die ik dit op een bijna potsierlijke manier zag doen, was Trump. Of hij dit bewust doet, laat ik in het midden.
Een Waarschuwing
Ik wil u bewust maken van dit mechanisme in ons allen. Trump is zeker niet de eerste, en hij zal niet de laatste zijn.
Een gewaarschuwd mens telt voor twee.